Καλωσήρθες στο Ιστορικό - Αρχαιολογικό…

«Κάθε σελίδα και μια νίκη 

Ποιος μαγείρεψε τα νικητήρια συμπόσια ?  

Κάθε 10 χρόνια και ένας μεγάλος άντρας. 

Ποιος πλήρωσε τα έξοδα ?

Πόσες και πόσες ιστορίες.

Πόσες και πόσες απορίες.» 

Μπέρτολντ Μρεχτ – Ερωτήσεις ενός εργάτη που διαβάζει   

 

Μετά από μια πολύ δύσκολη χρονιά.  Μια χρονιά γεµάτη άγχος, διάβασµα, φροντιστήρια, λεφτά, καταπίεση, νεύρα, τρέξιµο, τόνους νεσκαφέ, εκνευριστικά τηλεφωνήµατα και ερωτήσεις από ξεχασµένους συγγενείς, συγχαρητήρια και φιλιά στα µάγουλα για µια χρονιά «που άξιζε να θυσιαστεί µόνο στο διάβασµα, γιατί εν πολλοίς κρίνεται η υπόλοιπη ζωή µας, το µέλλον µας». Σίγουρα, οι σπουδές σου σ’ αυτή τη σχολή είναι μια πολύ μεγάλη ευκαιρία για μόρφωση, αναθεώρηση και αμφισβήτηση, για μια αρχή ενός διαφορετικού τρόπου κοινωνικοποίησης και αυτού που λέμε «φοιτητική ζωή».

Όλ’ αυτά είναι πολύ όμορφα, αλλά οφείλουμε να σε υποψιάσουμε και να σε ενημερώσουμε πως η πραγματικότητα έχει πολλές περισσότερες πλευρές που δυστυχώς θα επηρεάσουν σύντομα την ιδέα σου για το Πανεπιστήμιο, για αυτόν τον «Ναό της Γνώσης», θα απομυθοποιήσουν την ονειρική σχολή που έχτιζες μέρα με τη μέρα στην παιδική σου ηλικία και θα σου αποκαλύψουν και κάτι άλλο πολύ σημαντικό: ότι τα προβλήματα της εκπαίδευσης που αντιμετωπίζουμε οι φοιτητές στο Πανεπιστήμιο, στην ουσία συνδέονται άρρηκτα με τα προβλήματα της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, με την επίθεση στα εργασιακά δικαιώματα και γενικά με όλα τα κοινωνικά ζητήματα.

Δυστυχώς , το Πανεπιστήμιο αντί να είναι πηγή πραγματικής συνολικής γνώσης, γνώσης απελευθερωτικής για τον ίδιο τον άνθρωπο και την εξέλιξη της ανθρώπινης σκέψης, αντί να παράγει γνώση που να απαντά στις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας, γίνεται ένα εργαλείο εξαιρετικά χρήσιμο στα χέρια του Κεφαλαίου στην προσπάθειά του να ξεπεράσει την κρίση του. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα «Επιχειρηματικό Πανεπιστήμιο», ένα πεδίο κερδοφορίας για το Κεφάλαιο, που η αξία του «εξαργυρώνεται» ακριβώς στο βαθμό που παράγει κέρδος γι’ αυτό και τις επιχειρήσεις. Κυβέρνηση και Ε.Ε. διαλύουν κάθε έννοια «δημόσιας» και «δωρεάν» παιδείας προσπαθώντας όλο και πιο σκληρά να συνδέσουν με άρρηκτους δεσμούς τη λειτουργία των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων με τις επιχειρήσεις και να την καθορίσουν με βάση επιχειρηματικά ανταποδοτικά κριτήρια.

Τώρα, σίγουρα όλα αυτά ακούγονται περίεργα και μακρινά. Παρ’όλ’αυτά, πρόκειται για απλά καθημερινά στοιχεία που αφορούν στη λειτουργία της σχολής.

Πράγματι, τα κέρδη των επιχειρήσεων καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τα προγράμματα σπουδών και την έρευνα, ενώ σχολές και τμήματα που δεν αποφέρουν κέρδη για το Κεφάλαιο (π.χ Φιλοσοφική) κινδυνεύουν να συγχωνευτούν ή να καταργηθούν ολοκληρωτικά (βλέπε σχέδιο Αθηνά). Η δωρεάν παιδεία ακούγεται ήδη σαν μια παλιά, μακρινή ιστορία (σίτιση, στέγαση, μεταφορές, συγγράμματα, θέρμανση, καθαριότητα), ενώ δεδομένη θεωρείται πλέον η επιβολή διδάκτρων σε μεταπτυχιακά και διδακτορικό. Πολλοί φοιτητές αναγκάζονται να εργάζονται για να καταφέρουν να σπουδάσουν με αποτέλεσμα να μην παρακολουθούν τις παραδόσεις και οι εντατικοποιημένοι ρυθμοί σπουδών δεν τους επιτρέπουν να τελειώσουν τις σπουδές τους. Έτσι, εντείνονται  οι ταξικοί φραγμοί και η τριτοβάθμια εκπαίδευση καταλήγει να μετατρέπεται σε προνόμιο λίγων, αντί για δικαίωμα όλων.

Η γνώση τυποποιείται και η πανεπιστημιακή εκπαίδευση χωρίζεται σε ανώτερη και κατώτερη δημιουργώντας εργαζόμενους  πολλών ταχυτήτων, που τους βάζουν στόχο να ανταγωνίζονται ο ένας τον άλλο. Αντί το πανεπιστήμιο να βγάζει ολοκληρωμένους επιστήμονες , που κατέχουν συνολικά το επιστημονικό αντικείμενο που έχουν σπουδάσει, με συνολική εποπτεία του τι παράγουν και τι επίδραση θα έχει αυτό στην κοινωνία και με κατοχυρωμένα εργασιακά δικαιώματα, ανάλογα με τις ανάγκες τους, βγάζει ένα υπερεξειδικευμένο, ημιμαθές και πλήρως αναλώσιμο εργατικό δυναμικό, που θα δουλεύει στην ελαστική, ανασφάλιστη και χωρίς δικαιώματα (ίσως και μαύρη) εργασία, όταν θα κάνει διάλειμμα απ’ το καθεστώς μόνιμης ανεργίας.

Πλέον, δεν θα πετύχεις στους διαδρόμους  και τα αίθρια της σχολής φοιτητές να χαλαρώνουν με συζητήσεις και τον καφέ τους, γιατί σε ένα τέτοιο μοντέλο φοίτησης κύριος στόχος του καθενός  είναι να εντατικοποιήσει όσο πιο πολύ μπορεί τις σπουδές του, έτσι ώστε να επιβιώσει και να ανελιχθεί προσωπικά. Ο χώρος της σχολής έχει γίνει πλέον ένας μαραθώνιος από αμφιθέατρο σε αμφιθέατρο και από το ένα σεμινάριο στο άλλο. Οτιδήποτε ξεφεύγει από το τρυπάκι της ανέλιξης, της προσπάθειας ακόμα και να πατήσω το διπλανό μου για να ανελιχθώ εγώ στην περίοδο της κρίσης, αποτελεί περιοριστικό παράγοντα της ανάπτυξής του. Και έτσι απλά, επιτυγχάνεται στη συνείδηση κάθε φοιτητή η κατάργηση κάθε έννοιας συλλογικότητας και αγώνα. Και αυτό είναι που θέλουν οι «από πάνω», οι κυβερνήσεις, η ΕΕ, τα ΜΜΕ.

Το 2012, το σχέδιο Αθηνά, αργότερα οι απολύσεις των διοικητικών, πρόπερσι οι απολύσεις των καθαριστριών και οι προσπάθειες για εξωτερική αξιολόγηση του ιδρύματος που στόχο είχε την ένταση της υποχρηματοδότησης και της διάλυσής του, είναι πολύ λίγες από τις εκφάνσεις του τρόπου με τον οποίο διαλύει κάθε έννοια «δημόσιας» και «δωρεάν» παιδείας το Επιχειρηματικό Πανεπιστήμιο. Και σε αυτό το διαλυμένο τοπίο έρχεται να φέρει «επενδύσεις» από επιχειρήσεις για τα κέρδη των οποίων κατευθύνονται η γνώση και η έρευνα στις σχολές.  Απ’όλα αυτά αναδύεται μια μεγάλη αντίθεση: Οι ανάγκες της αγοράς απέναντι στις ανάγκες τις δικές μας και ολόκληρης της κοινωνίας.

Το θέμα είναι ότι η κατεύθυνση αυτή, δηλαδή η επιχειρηματικοποίηση του πανεπιστημίου και η προσαρμογή του στους κανόνες της αγοράς «μπολιάζει» και την ίδια τη γνώση που λαμβάνουμε με τα ίδια «χημικά φάρμακα». Η γνώση που παίρνουμε αποσκοπεί, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, στην παραγωγή «ημιμαθούς, υπερεξειδικευμένου και πλήρως αναλώσιμου προσωπικού, χωρίς εργασιακά δικαιώματα», προσαρμοσμένου να απαντά ακριβώς στις ανάγκες των επιχειρήσεων.

Όμως εμείς δεν παλεύουμε γι’ αυτήν τη μόρφωση. Οι ορίζοντές μας δεν χωράνε στα κουτάκια της κατάρτισης και της υπερεξειδίκευσης στα οποία προσπαθούν να μας κλείσουν. Έχουμε ανάγκη από μία γνώση που να σπάει τα σύνορα αυτής της αντίληψης, που να ξεπερνάει τον στείρο επαγγελματισμό. Έχουμε ανάγκη από μία γνώση συνολική που να διαμορφώνει  ελεύθερες, κριτικά σκεπτόμενες και ανήσυχες προσωπικότητες και να απελευθερώνει τον άνθρωπο από την άγνοια και τον ανορθολογισμό. Οι τόσες νέες επιστημονικές γνώσεις και οι τόσες νέες επιστημονικές δυνατότητες δεν μπορούν να χωρέσουν πλέον σ’ αυτές τις διαχωριστικές γραμμές που διαμορφώνουν οι εξειδικεύσεις, οι κατατμήσεις σχολών και οι κύκλοι σπουδών. Έχουμε ανάγκη από μια παιδεία απελευθερωμένη από τα δεσμά της αυθεντίας και των απόλυτων αρχών με επίκεντρό της τον άνθρωπο και τις ανάγκες της κοινωνίας.

Συγκεκριμένα, στο τμήμα μας, το Ιστορικό Αρχαιολογικό, η παραπάνω λογική βρίσκει εξαιρετικά εύπορο έδαφος για να εγκατασταθεί. Με την τόσο έντονη εντατικοποίηση των σπουδών μας, η οποία συνοδεύεται και από την αδυναμία πολλών από εμάς  να παρακολουθούν όλες τις παραδόσεις μαθημάτων λόγω εργασίας, με την τόσο σκληρά αγκιστρωμένη στο μυαλό μας νοοτροπία του λυκείου, η οποία σε θέλει να αποστηθίζεις, να ανταγωνίζεσαι και να έχεις ως αυτοσκοπό την εξέταση και όχι την κατάκτηση της πραγματικής γνώσης, αδυνατούμε ίσως να αντιληφθούμε την Ιστορία στην πραγματική και ολοκληρωμένη της έννοια. Έχουμε μάθει να αντιλαμβανόμαστε την ιστορία ως «ιστορία προσώπων», ως «χρονολογική σειρά γεγονότων». Όλον αυτόν τον καιρό, η Ιστορία στα μάτια μας ήταν το πόσο δημοκρατικός ήταν ο Περικλής, το πόσο μεγάλος αυτοκράτορας ήταν ο Ιουστινιανός και το πόσες τροποποιήσεις έκανε ο Βενιζέλος στο σύνταγμα της χώρας.

Η Ιστορία όμως για μας δεν είναι αυτές οι σκόρπιες πληροφορίες. Η ιστορία πρώτα και κύρια είναι η ίδια η κίνηση της κοινωνίας, τα βήματα της ανθρωπότητας στον κόσμο .Απαιτεί να δεις τα πράγματα στη συνέχειά τους. Όχι παρατεταγμένα στη σειρά, αλλά στη διαλεκτική τους σύνδεση. Να ανακαλύψεις πώς το παρελθόν κυοφορεί το ίδιο το παρόν και το μέλλον. Εμείς την ιστορία τη διαβάζουμε όπως και ο Μαρξ, αποκαλύπτωντάς την ως μια ιστορία της πάλης των τάξεων, μια ιστορία της ανθρωπότητας της οποίας σήμερα ζούμε ακόμα την προϊστορία της, την περίοδο της εκμετάλλευσης, ενώ παλεύουμε για να φτάσουμε στην ιστορία της απελευθερωμένης ανθρωπότητας. Εμείς διαβάζουμε τη σύγχρονη ιστορία του ανθρώπου προσπαθώντας να καταλάβουμε τις κοινωνικές διαδικασίες, όπως και πολύ σημαντικοί ιστορικοί, όπως ο Έρικ Χόμπσμπαουμ, την ανάδυση του καπιταλιστικού συστήματος, το οποίο διαδέχτηκε ένα προηγούμενο εκμεταλλευτικό σύστημα τη φεουδαρχία. Ενός καπιταλιστικού συστήματος που έχει περάσει εποχές σκληρών αντεπαναστάσεων, με καθοριστική την ανάδυση του φασισμού στον 20ο αιώνα ή αλλιώς στην εποχή των άκρων, κατά τον Χόμπσμπάουμ. Αλλά στον αντίποδα αυτών έχουν γεννηθεί και μεγάλες επαναστάσεις, όπως η Γαλλική Επανάσταση στην οποία η κοινωνία διεκδίκησε Ελευθερία – Ισότητα – Αδελφότητα, όπως η Οκτωβριανή Επανάσταση, που αποτέλεσε ένα τεράστιο βήμα για να δημιουργήσει ο άνθρωπος μια νέα ελεύθερη κοινωνία. Γιατί για εμάς η ιστορία δεν γράφεται μόνο από τους «από πάνω», αλλά κυρίως από τους «από κάτω», από τους μαχητές αλλά και τους χιλιάδες νεκρούς της μεγάλης αντιφασιστικής πάλης των λαών του ’40, από την εξεγερμένη νεολαία του ’68, αλλά και απ’ τους νέους του δικού μας Πολυτεχνείου. Από όλους αυτούς τους «ηττημένους» της ιστορίας, τις αφηγήσεις των οποίων προσπαθούν να εξαφανίσουν οι νικητές¨¨, είτε είναι σήμερα η ΕΕ που εξισώνει το φασισμό με τον κομμουνισμό, βάζοντάς τους κάτω απ’ το πέπλο της θεωρίας των δύο άκρων, είτε είναι οι αναθεωρητές της ιστορίας, όπως ο Καλύβας και ο Μαραντζίδης (ή και ο «δικός μας» Χατζηβασιλείου), που προβάλλονται απ’ τα ΜΜΕ ως έγκριτοι ιστορικοί για να διαστρεβλώσουν τη δική μας ιστορία της Αντίστασης και του Εμφυλίου, για να καλλιεργήσουν τη λήθη. Όμως ακόμα και αν καταφέρουν να σκεπάσουν τα πάντα με τη λήθη, η μνήμη των «από κάτω» θα είναι ακόμα εκεί και σαν τυφλοπόντικας συστηματικά θα σκάβει για να βγάλει στο φως την απελευθερωμένη ανθρωπότητα.

Εξίσου η Αρχαιολογία δεν είναι απλώς σκάψιμο και καταχώρηση αρχαίων αντικειμένων. Αλλά είναι η περιγραφή μιας ολόκληρης  κοινωνίας  μέσα από τα υλικά που μας έχουν μείνει. Δεν είναι ατέλειωτες λεπτομέρειες για τα ειδώλια και τα αγγεία, αλλά είναι ένας τρόπος να ανακαλύψουμε τον τρόπο ζωής των ανθρώπων, την εξέλιξη των κοινωνιών. Αντίστοιχα, η Ιστορία της Τέχνης δεν είναι η απλή εναλλαγή καλλιτεχνικών ρευμάτων, δεν είναι οι ονομαστοί ζωγράφοι και γλύπτες, αλλά είναι η κοινωνική χρησιμότητα κάθε φορά της τέχνης. Δεν είναι το έργο από μόνο του, αλλά η αναζήτηση της αιτίας που το γέννησε και της επιρροής του στην κοινωνία.   Από την προϊστορική κεραμεική, μέχρι τις μεγάλες καλλιτεχνικές δημιουργίες της Ανναγέννησης, αλλά και απ’ την ποίηση του για πάντα νέου Ρεμπώ, την φρίκη του πολέμου που γέννησε του Guernica, μέχρι και τις σημερινές τραγωδίες που γεννάνε τα σύγχρονα «τραγούδια της φρίκης» είναι η ιστορία όχι απλά κάποιων μεγάλων καλλιτεχνών, αλλά των κοινωνιών που γέννησαν τη μεγάλη τέχνη, που άνοιξαν τους ορίζοντες των ανθρώπων και στιγμιαία ίσως κατάργησαν τα σύνορα μεταξύ των «από πάνω» και των «από κάτω» στη θέασή τους. Και για μας τελικά αυτός είναι και ο ρόλος της τέχνης, όχι απλά να δημιουργεί τη δυνατότητα οι πληττόμενοι να ξεπερνούν αυτή την ανισοτιμία στη θέασή της, αλλά να συμβάλλει να φτάσουμε ψηλότερα, να οραματιστούμε, να ονειρευτούμε, να αγωνιστούμε.

Εμείς με αυτό τον τρόπο βλέπουμε τη μόρφωση για την οποία παλεύουμε. Και την κυνηγάμε καθημερινά με την κριτική μας μελέτη και παρακολούθηση των μαθημάτων, με την αμφιβολία ως όπλο. Αλλά και με τη συλλογική πάλη, ως δύναμη για να επιβάλλουμε τις ανάγκες μας για μια άλλη παιδεία και ένα άλλο πανεπιστήμιο, που θα λειτουργεί για τις δικές μας ανάγκες.